2019 Kamu Denetçiliği Kurumu Raporu yayınlandı: Adalet, insan hakları, kadın haklarında şikayet

29 Haziran 2020 22:49

Kamu Denetçiliği Kurumu’na 2019 yılında yapılan toplam 20 bin 968 adet şikâyet başvurusu yapıldı. Yüzde 24,66 ile kamu personel rejimi daha önceki yıllarda olduğu gibi en çok başvurunun yapıldığı alan olurken, bunu yüzde 15,50 ile adalet, milli savunma ve güvenlik alanları izledi.

AKP Grup Başkanvekili Özlem Zengin’in Meclis Genel Kurulu’nda ‘AK Parti gelene kadar 'kadın' kelimesinin adı yoktu Türkiye’de’ sözlerinin yarattığı tartışma sürerken KDK’ya kadın hakları şikayetleri yapıldı. ‘İşe alımlarda erkek olma şartının yol açtığı sorunlar ve can güvenliği mazeretiyle yer değişikliği talepleri dikkat çekti.

Hülya Karabağlı - Turkiyegundemi.com (Ankara)

2019 Yılı Kamu Denetçiliği Kurumu Raporu Hakkında Dilekçe Komisyonu ile İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Üyelerinden Kurulu Karma Komisyon Raporu yayınlandı.  Kamu Denetçiliği Kurumu (KDK)’ya 20 bin 968 adedi 2019 yılı olmak üzere 2013 yılından bugüne kadar yapılan başvuru sayısı toplam 80 bin 535 oldu. Yüzde 24,66 ile kamu personel rejimi en çok başvurunun yapıldığı alan olurken, bunu yüzde 15,50 ile adalet, milli savunma ve güvenlik konuları izledi. Kamu Denetçiliği Kurumuna 2019 yılında kadının insan hakları alanında yapılan başvurular arasında kadına yönelik şiddet, ayrımcılık, sosyal yardım talepleri ve 6284 sayılı Kanunun uygulanmasında ortaya çıkan sorunlar öne çıktı.

Başvuruda en fazla artış yüzde 294,68 ile ulaştırma, basın ve iletişim, yüzde 271,79 ile engelli hakları, yüzde 170,38 ile adalet, milli savunma ve güvenlik, yüzde 167,12 ile ekonomi, maliye ve vergi alanlarında yaşandı.

2019 Yılı Kamu Denetçiliği Kurumu Raporu Hakkında Dilekçe Komisyonu ile İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Üyelerinden Kurulu Karma Komisyon Raporu’nda bazı bölümler şöyle:

Şikayet başvuru usulü ve başvurulara ilişkin istatistikler:

Kuruma 01 Ocak 2019 - 31 Aralık 2019 tarihi itibariyle 20.968 başvuru olmak üzere 2013 yılından bugüne kadar toplam 80.535 başvuru yapılmıştır. Kuruma 2019 yılında yapılan toplam 20.968 adet şikâyet başvurusu idareler bazında değerlendirildiğinde en fazla başvuru % 10,86’lık oranla Mahalli İdarelere yönelik gerçekleşirken, bunu % 10,60 ile Adalet Bakanlığı, % 8,62 ile Sosyal Güvenlik Kurumu, % 6,68 ile Milli Eğitim Bakanlığı, % 6,60 ile Sağlık Bakanlığı, % 5,77 ile Üniversite ve Fakültelere yönelik şikâyetler takip etmiştir.

Kuruma 2019 yılında yapılan başvurular bölgelere göre değerlendirildiğinde en fazla başvuru % 27,32 ile Marmara Bölgesinden yapılırken; bunu % 20,12 ile İç Anadolu Bölgesi, % 12,94 ile Ege Bölgesi ve % 10,53 ile Karadeniz Bölgesi izlemiştir. 2019 yılı başvuruları 2018 yılı ile karşılaştırıldığında ise genel olarak birçok bölgede artış meydana gelirken % 35,16’lik oranla Ege Bölgesi, % 34 ’lük oranla Karadeniz Bölgesi, % 26,08’lik oranla Marmara Bölgesi en fazla artış gösteren bölgeler olmuştur.

Başvurulara ilişkin bilgi ve değerlendirmeler

Adalet, milli savunma ve güvenlik kuruma ‘adalet’ alanında yapılan başvurular genellikle; cezaevlerinde tutuklu veya hükümlü olarak bulunanların, cezaevi şartları, cezaevi yönetimi ve personelinin tutum ve davranışları, cezaevi müdürlükleri tarafından verilen disiplin cezaları, mahkûmların ailelerinin bulunduğu şehirdeki veya yakın bir şehirdeki cezaevine nakil talepleri, açık veya kapalı görüşlerde yaşanılan sorunlara yönelik başvurular, sağlık problemleri, şikâyetçilerin tarafı oldukları davaların bir an evvel sonuçlandırılması, mahkemelerce verilen kararların yeniden gözden geçirilmesi ile yeniden yargılanmasının sağlanması, mahkeme vekâlet ücretlerinin tahsil edilememesi, bilirkişilik taleplerinin reddedilmesi, uzlaştırmacılık sınavına katılamama,  avukatların birtakım sıkıntılar yaşandığına dair başvuruları, noter işlemleri, icra işlemlerine yönelik başvurular vb. konulardan oluşmaktadır.

Ceza ve İnfaz Kurumlarından talepler

Tutuklu ve hükümlülerce yapılan başvuruların önemli bir kısmını, ailelerine yakın bir ceza infaz kurumuna nakil talepleri oluşturmaktadır.

Mahpusların, asgari hijyen koşullarını taşıyan bir araçla veya ambulansla hastaneye sevklerinin sağlanması:

Mahpusların hastane sevklerinde, nezarethanede yer olmaması halinde, nakil aracında bekletilmeleri durumunda havalandırma sorunu ortaya çıkmaması için mahpusların nakil aracında bekletildikleri sürenin kısaltılması/araçta bekleme koşullarının iyileştirilmesi hususunda gereken özenin gösterilmesi ve gerekli önlemin alınması hususunda Adalet Bakanlığına tavsiyede bulunulmasına karar verilmiştir.

Koğuşta usulsüz yapıldığı iddia edilen arama:

Ceza infaz kurumlarında oda ve eklentilerinde yapılan aramalarda tutulan tutanaklarda gerekli açıklayıcı bilgilere yer verilmesi gerektiği hususunda Adalet Bakanlığına Tavsiyede Bulunulmasına karar verilmiştir.

 Hükümlü babanın downsendromlu oğluyla buluşması

Hükümlünün down sendromlu oğluyla özel alanda görüşme talebi: Başvurucu kalabalık gürültülü ortamından dolayı açık görüşlerde oğlunun korkarak kendisiyle görüşmediğini belirterek özel alanda görüşme talebinde bulunmuştur. Kurumun girişimleri ile daha uygun bir cezaevine başvurucunun nakli gerçekleştirilerek oğlu ile görüşebilmesi için gerekli ortam oluşturulmuştur. Bu nedenle söz konusu başvuru için Dostane Çözüm Kararı verilmiştir.

Başka bir ilde hükümlü bulunan eşinin yanına nakil ve eşinin yanında bulunan oğlunun bez, mama, ilaç vb. ihtiyaçlarının karşılanması: Kendisi ve eşinin farklı cezaevlerinde olmasından dolayı sıkıntı yaşandığını beyan ederek eşinin bulunduğu cezaevine nakil ve annesi ile cezaevinde bulunan çocuklarının bez vb. giderlerinin karşılanmasına ilişkin talebi ilgili kurumlarla görüşülerek çözülmüş, nakil talebi ile çocuklarının bez vb. ihtiyaçların karşılanması sağlanmıştır.

---

İnsan Hakları başvuruları

2019 yılı içerisinde, temel hak ve özgürlüklerin ihlali iddialarını içeren başvuruların çoğunluğu bireysel nitelikte olmakla beraber, bir dizi somut ihlal iddialarının, avukatlar, sivil toplum örgütleri ve meslek kuruluşları tarafından da Kurumumuza iletildiği görülmektedir. Bu rapor döneminde iletilen şikâyetler arasında, ceza infaz kurumlarında yaşanan hak ihlali başvuruları, dilekçe ve bilgi edinme, seçme ve seçilme, vatandaşlık, seyahat, toplantı ve gösteri yürüyüşü hakları, düşünce, vicdan ve inanç özgürlüğü, işkence ve kötü muamele yasağı alanlarındaki ihlal iddiaları bulunmaktadır.

Kamu Gözetim Kurumu’na iletilen başvurular esas alınmak sureti ile 2019 yılı faaliyet döneminde insan hakları alanında ele alınan şikâyet başvuruları ile bu alana dair temel gözlem ve değerlendirmelerimiz aşağıda özetlenmektedir:

Ceza İnfaz Kurumlarında Yürütülen İş ve İşlemler ile Uygulamalar Hakkında Alınan Şikâyetler

Yetkili makamlar tarafından usulüne uygun şekilde özgürlüklerinden mahrum bırakılan kişilerin temel hak ve özgürlüklerinin temini ve korunması, tamamen kamu idaresinin sorumluluğu altında bulunmaktadır. Bu kapsamda ceza infaz kurumlarındaki iş ve işlemlerin daha etkili incelenmesi ve denetlenmesi Kurumumuzun en temel önceliklerinden birisini teşkil etmektedir. Bu yıllık rapor döneminde hem kamu idaresi hem de sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri toplantılar yapılmıştır. Söz konusu toplantılarda, devlet idaresi ve sivil toplum kuruluşları açısından meselenin iki tarafına yönelik olarak bilgi, değerlendirme ve çözüm önerileri hakkında istişarede bulunulmuştur.

İşkence ve Kötü Muamele İddiaları

Ceza infaz kurumlarında barındırılan kişilerden gelen şikâyet başvurularının çözüme kavuşturulması noktasında, 6328 sayılı Kanun hükümleri uyarınca Adalet Bakanlığı nezdinde etraflıca ve titizlikle inceleme ve araştırma yürütülmektedir. Özellikle işkence ve kötü muamele iddialarını içeren başvurularda, olaya dair hazırlanan doktor raporları, kamera görüntüleri, varsa ceza infaz kurumları tarafından hazırlanan raporlar ve yine varsa ilgili Cumhuriyet başsavcılıkları ve infaz hâkimlikleri tarafından verilen kararlar titizlikle incelenip, konu aydınlığa kavuşturulmaya çalışılmaktadır.

İnsan Hakları Alanında Kuruma Yapılan Şikâyet Başvuruları

Sincan Çocuk Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda Gerçekleşen Olaylar ve Yapılan Müdahale:

Başvuran, Sincan Çocuk Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda gerçekleşen olaylar ve yapılan müdahalenin incelenmesi talebinde bulunmuştur. Kurumumuzca gerçekleştirilen inceleme ve araştırma neticesinde; suça sürüklenen çocuklar hakkında asgari eşiği aşan nitelikte orantısız bir kötü muamelenin bulunmadığı, devletin etkili soruşturma yükümlülüğünü yerine getirdiği görülmüştür. Görevli personelin şiddet olaylarına müdahale konusunda tecrübelerinin arttırılması, herhangi bir kararsızlık durumunda kalmadan ne yapacağını önceden bilmesi ve hazırlıklı olması için düzenli eğitime tabi tutulması ve acil durum senaryolarının uygulanarak görevlilere tecrübe kazandırılması hususlarında Adalet Bakanlığına Tavsiyede Bulunulmasına karar verilmiştir.

Tutuklu ve Hükümlülerin Yaşam Alanı Olan Koğuşlarda Başlatılan Kamera Uygulamasına Son Verilmesi:

Başvuran dernek, tutuklu/hükümlülerin yaşam alanı olan koğuşta başlatılan kamera uygulamasına son verilmesi yönünde tavsiye kararı verilmesini talep etmektedir.

Kurumumuzca yapılan inceleme neticesinde; koğuşların kamera ile izlenmesine dair mevzuatta hiçbir düzenleme olmadığı, ceza infaz kurumlarının kamera ile izlenmesi, bu kayıtların depolanması uygulamasının, özellikle “özel hayatın gizliliği ilkesi” ve “kişisel verilerin korunması ilkesi” olmak üzere, hak ihlaline yol açmayacak surette teşekkülü, uygulamanın sorumlusu kişilere bu hassasiyetin aktarılması yanı sıra uygulamanın muhatabı kişilerin akıllarındaki soru işaretlerinin giderilmesi, ayrıca kamera ve depolama sisteminin taşıması gereken şartları teşkilata tamim eden idari düzenleyici işlemin tesisi hususunda Adalet Bakanlığına Tavsiyede Bulunulmasına karar verilmiştir.

Polis Merkezinde Tutulduğu Süre Esnasında Hasımlarının Bir Dizi Fiziki Saldırısına Maruz Kalındığı İddiası:

Bir suç şüphesi ile çalıştığı iş yerinden alınıp polis merkezine intikal ettirilen ve polis merkezinde tutulduğu süre esnasında, hasımlarının bir dizi fiziki saldırısı sonucunda yaralandığı ve bu duruma resmi görevlilerce engel olunamadığı, ayrıca aynı görevlilerce gerçeğe dayanmayan ifadelerin yer aldığı ifade tutanağını imzalamaya zorlandığı iddia edilerek ilgili tüm polis memurları hakkında gereğinin yapılması talep edilmiştir. Kurumumuzca yapılan inceleme neticesinde; kolluk görevlileri hakkında etkili bir inceleme ve araştırma yapılarak, sorumlulukları bulunması halinde bu görevlilere gereken disiplin cezasının verilmesi hususunda Şanlıurfa Valiliğine Tavsiyede Bulunulmasına karar verilmiştir.

 Ceza İnfaz Kurumlarında İşkence, Kötü Muamele, Baskı Yapıldığı ve Hukuka Aykırı Şekilde Koğuşta Arama Yapılması İddiaları:

Kuruma yapılan başvurularda ceza infaz kurumu görevlilerinin insan onuruna aykırı şekilde, kin, nefret ve düşmanca muameleye tabi tutuldukları, aşağılanarak küçük düşürüldükleri, kötü muamelede bulunulduğu ve hukuka aykırı şekilde arama yapıldığına ilişkin şikayetler gelmiştir. Yapılan incelemelerde kötü muamele iddialarının doğruluğunun tespit edilemediği durumlarda Ret Kararı, tespit edilen durumlarda Adalet Bakanlığınca adli ve idari soruşturma açıldığı belirtilmiştir.

Hukuka Aykırı Şekilde Koğuşta Arama Yapılması İddiası:

5275 sayılı Kanun ve bu Kanuna istinaden kabul edilen Ceza İnfaz Kurumlarında Bulundurulabilecek Eşya ve Maddeler Hakkında Yönetmelik hükümleri uyarınca, ceza infaz kurumu idarelerinin, hükümlü kişilerin üstü ve eşyalarını izinsiz bir şekilde aramalarının hukuka uygun bir uygulama olduğu değerlendirilmek suretiyle başvuru hakkında Ret Kararı verilmiştir

---

Kadın hakları başvurularında kamu denetçiliğine yönelme

Kamu Denetçiliği Kurumuna 2019 yılında kadının insan hakları alanında yapılan başvurular arasında kadına yönelik şiddet, ayrımcılık, sosyal yardım talepleri ve 6284 sayılı Kanunun uygulanmasında ortaya çıkan sorunlar öne çıkmıştır. Kadın hakları alanındaki başvurularda, genellikle adli koruma sistemine ilişkin süreçlerde veya idari başvuru sürecindeki işlemlerde eksiklik, gecikme, ihmal vb. olması halinde kadın başvuranların Kamu Denetçiliği Kurumuna yöneldiği izlenmektedir.

Kadına yönelik her türlü şiddet, töre ve namus cinayetleri, taciz ve istismar konu başlıklarında Kurumumuza iletilen vakalar, genellikle yargı organlarına intikal etmiş olduğundan Kurumun görev ve yetki kapsamı dışında kalmaktadır. Bu kapsamdaki başvurularda yargı organlarına intikal eden talep yönünden 6328 sayılı Kanunun ilgili maddeleri uyarınca incelenemezlik kararı verilmektedir.

Psikolojik, hukuki destek vb. talepleri yönünden ilgili kurumlarla koordinasyon sağlanarak başvuranlar, gerekli işlemlerin başlatılması için idarelere yönlendirilmekte ve işlemlerin tamamlanma süreci izlenerek başvuru dosyası hakkında dostane çözüm de sağlanabilmektedir.

Diğer taraftan, idarelerin mahkeme kararı içeriğinde bulunmadığından hareketle şiddete maruz kalan ya da kalma tehdidinde bulunan bir kadının idari taleplerini herhangi bir inceleme yapmaksızın reddettiği görülmektedir. Kadın hakları alanında kuruma yapılan şikâyet başvuruları işe alımlarda erkek olma şartının yol açtığı sorunlar ve can güvenliği mazeretiyle yer değişikliği talebi hususlarında olmuştur.